حرکت به سوی استانداردهای معتبر بين المللی
استانداردسازی فعاليت های مختلف آزمايشگاهی
هدف از تدوين دستورالعملهای استاندارد:
- ارتقاء کيفيت خدمات آزمايشگاهی
- ايجاد نظم و سروسامان دادن به فعاليتهای آزمايشگاه
- يکسان سازی و يکنواخت کردن وکاهش اعمال سليقه
- تلاش در جهت ايجاد رقابت سازنده
- ايجاد زمينه ای برای اعتباربخشی آزمايشگاهها
ISO 15189 الزامات فنی
- کارکنان آزمايشگاه
- فضا وشرايط محيطی آزمايشگاه
- تجهيزات آزمايشگاهی
- فرآيند قبل ازآزمايش
- فرآيند انجام آزمايش
- اطمينان از کيفيت انجام آزمايش
- فرآيند پس ازآزمايش
- گزارش نتايج
الگوبرداری از استاندارد
انتخاب فرآيندهای بهبود براساس نيازها واولويت ها
بومی سازی استاندارد و انطباق آن با شرايط موجود
انتخاب فرآيندهای بهبود براساس نيازها واولويت ها
فضا و تاسيسات
کارکنان
تجهيزات
ايمنی و بهداشت
مستندسازی
بومی سازی استاندارد و انطباق آن با شرايط موجود
- ساده سازی
- استفاده از واژه هايی مثل ” بهتر است ” ، ” ترجيحا ” در شرايط ايده آل ” و….. به جای الزامات تصريح شده در استانداردها
- اکتفا کردن به ” بايد ”ها در شرايطی که کيفيت عملکرد به خطر می افتد
فضا و تاسيسات آزمايشگاه
انتخاب محل تأسيس آزمايشگاه :
– آزمايشگاه حتي المقدور در مناطق مسکوني نباشد يا رضايت کتبی ازساکنين ساختمان گرفته شود .
– آزمايشگاه بهتر است در جوار مکانهايي که داراي سرو صدا و تنش هستند داير نگردد. (جوشکاري، موتورخانه، آهنگري و…)
– آزمايشگاه بايد در محلی که دسترسی افراد بيمار يا ناتوان به آنجا مقدور باشد، مثلا حتی الامکان درطبقه همکف داير شده درغير اينصورت با استفاده از آسانسور ، سطح شيب دار، کوريدور وغيره دسترسی به آن تسهيل گردد.
– آزمايشگاه بيمارستان بهتر است نزديک و يا داخل ساختمان بيمارستان تأسيس گرديده بطوريکه فاصله زيادي با بخشهاي بيمارستان نداشته باشد . آزمايشگاههاي اورژانس و يا آزمايشگاه عصرو شب بيمارستانها بايد در جايي داير گردد که مراجعه بيماران درمانگاه و يا ارسال نمونه هاي بخشها به راحتي صورت پذيرد
مساحت کافی و فضای مناسب براي آزمايشگاه و بخش های مختلف آن به نسبت حجم کاری (تعداد مراجعين ويا تعداد تختهاي بيمارستاني ) ، تنوع آزمايش ها ، تعداد تجهيزات ، تعداد کارکنان و ميزان استفاده از سيستم هاي اتوماسيون تخمين زده مي شود در حال حاضر مساحت 100 مترمربع برای آزمايشگاههای بالينی و 120 مترمربع برای آزمايشگاههايی که بخش آسيب شناسی تشريحی نيز دارند ، بعنوان حداقل فضا در نظر گرفته می شود . ولی با توجه به عوامل اشاره شده در بالا، مساحت آزمايشگاه بايد در حدی باشد که برکيفيت کار درآزمايشگاه و ايمنی کارکنان تاثير سوء نداشته باشد و با گذشت زمان و افزايش حجم و دامنه کار ، فعاليتها دچار اختلال نگردد .
شرايط فيزيکي و تاسيسات ساختمان :
– ارتفاع سقف آزمايشگاه حداقل 240 سانتيمتر باشد.
– کف آزمايشگاه بايد قابل شستشو بوده ترجيحا دارای کف شوی باشد ، وجود کف شوی در اتاق شستشو و ميکروب شناسی الزامی است .
– ديوارهاي آزمايشگاه حداقل تا ارتفاع 5/1 متر بايد قابل شستشو باشد (رنگ های قابل شستشو و مقاوم مثل رنگ روغن توصيه می شود)
– در صورتيکه درب های آزمايشگاه چوبي است ، بارنگ قابل شستشو و مقاوم مانند رنگ روغن رنگ آميزی شده باشد . ترجيحا درب ها دارای پنجره باشند
– خرابی و فرسودگی در ساختمان وجود نداشته باشد .
– پهناي درب هاي اصلي ودرب هاي داخلي در حدی باشد که تجهيزات و مبلمان آزمايشگاهی براحتی قابل جابجايی باشند
– آزمايشگاه مي بايست لوله کشي براي آب گرم و سرد ، با فشار مناسب داشته باشد .
– آزمايشگاه می بايست سيستم مناسب گرمايش و سرمايش داشته باشد . دامنه تغييرات ايده آل دما در آزمايشگاه 5 + /- درجه سانتی گراد است .
– سيستم لوله کشي گاز آزمايشگاه بايد استاندارد بوده و نکات ايمني لازم در مورد آن رعايت شده باشد و به تعداد کافی خروجی گاز در آزمايشگاه تعبيه گردد .
– در صورت استفاده از کپسول گاز ، کپسول ها درمکان مناسب و امن ، دارای تهويه مطلوب ، دور از منابع حرارتی و نزديک به محل مصرف قرار داده شوند.
- سرويس های بهداشتی زنان و مردان بايد جدا بوده و تعدادآنها متناسب با تعداد استفاده کنندگان باشد ، ترجيحا توالت کارکنان از بيماران مجزا باشد .توالت هامي بايست داراي هواکش و سيفون باشند .
– فاضلاب بخشهای ميکروب شناسی و هورمون شناسی (در صورت آلودگی راديواکتيو ) و اتاق شستشو بهتر است به چاه منتهی گردد .
– با توجه به تجهيزات موجود و سيستم روشنايي و تعداد لامپهاي مصرفي در آزمايشگاه ، بايد از فيوزها و کابلهاي مناسب استفاده گردد . در مدخل ورودي تابلوی برق آزمايشگاه بايد ترانس تنظيم کننده مناسب قرار گيرد . در غير اين صورت مي توان برای دستگاههاي مختلف از ترانسهاي مناسب و مجزا استفاده نمود .
(جهت جلوگيري از مشکلات ناشی از قطع برق ونوسانات احتمالي برق شهری در مواردی که پشتيبانی منبع الکتريسيته ضروری است ، استفاده ازUPS با ويژگی های مناسب در ابتداي ورود کابل برق به آزمايشگاه يا بطور مستقل برای تجهيزات خاص پيشنهاد می گردد )
– آزمايشگاه بايد سيستم تهويه مناسب داشته باشد تا از تجمع بخارات و گازهاي سمي در فضاي عمومي آزمايشگاه ممانعت گرديده ، دما به خوبی کنترل شده ، تجهيزات به درستی کار کرده و ايمنی وآسايش کارکنان و مراجعه کنندگان تامين گردد .
سيستم تهويه آزمايشگاه در شرايط ايده آل به نحوی است كه بين 12 تا 16 بار ( حداقل 6 بار ) تعويض هوا در هر ساعت صورت گيرد و نحوه طراحي بايد طوري باشد كه هواي تميز وارد و هواي قبلي به طورکامل خارج گردد . در چنين شرايطی تمامي اطاق های کار نسبت به راهروها بايد فشار منفي داشته و هوا از نواحي تميزتر به نواحي آلوده تر جريان يابد و از بخشهاي آلوده تر (مثل باکتريولوژي) توسط هود مناسب خارج شود.
بايد توجه داشت که هواي خروجي از آزمايشگاه نبايد در جاي ديگري جريان يابد و خروجي هواي هواکش ها بايد طوري تعبيه شود که براي ساکنان ساختمان خطر ساز نباشد .
– درآزمايشگاههای وسيع ، در صورت نياز، به نسبت وسعت فضا می توان از سيستم هاي ارتباطي مناسب مثل تلفن ، آيفون و … استفاده نمود.
- پنجره های آزمايشگاه که به فضای آزاد باز می شوند بايد توری داشته باشند تا از ورود و لانه گزينی جوندگان و حشرات به آزمايشگاه جلوگيری گردد .
- در هرآزمايشگاه مي بايست تسهيلات ويژه جهت کارکنان و همچنين مراجعه کنندگان کم توان يا معلول پيش بينی شود.( مثل دستگيره جهت حفظ تعادل ، تسهيلاتی برای جابجايی ، توالت فرنگی و… )
- طراحي سيستم روشنايي آزمايشگاه بايد به نحوی باشدکه نورکافی ويکنواخت برای انجام فعاليت های مختلف از جمله رويت آسان واکنش ها و رنگ ها فراهم گردد .
مقدار روشنائي در فضاي آزمايشگاه به نوع فعاليت ها ، رنگ ديوارها ، سقف و سطوح كاري ، فاصله سطح كاري تا پايه چراغهاي روشنايي و محل قرار گرفتن پايه اصلي چراغها بستگي دارد.
لامپهاي فلورسنت با دما و رنگهاي مختلف در دسترس مي باشدواستفاده ازآن درمحيطهاي کاري سرپوشيده توصيه ميگردد. بطور تقريبی وجود دو عدد لامپ فلورسنت در هر 6 متر مربع برای تامين روشنايی آزمايشگاه ممکنست کافی باشد .
براي دستيابي به توزيع يكنواخت نور و حذف سايه ها ، بايد لامپ های فلورسنت نسبت به سطوح كاري به طور عمود قرار گيرند. لامپ هايی كه به طور مـــوازي با سطوح کاري نصب مي گردند، معمولاً بوسيله اشخاصي كه آنجامشغول كارهستند و يا بوسيله كابينتهاي بالاي سر، ايجادسايه مي کنند. اگر هيچ کابينتي در بالاي فضاي كاري وجود نداشته باشد، مي توان سيستم روشنايي را به طور موازي و بالاي قسمت فعال سطوح كاري قرار داد .
- سيستم روشنايي اضطراري بايد در محل پذيرش و تردد بيماران و مسير خروجي آزمايشگاه جهت ايمني افراد در مواقع قطع برق استفاده گردد . نوردهي سيستم روشنايي اضطراري در بخش هاي بانك خون ومکان هايی كه تجهيزات ثابت بخشها و نيز سردخانه يا يخچالهاي آزمايشگاه قرار دارد، بايد مناسب وکافي باشد.
– رطوبت در آزمايشگاه بايد در حد متعادل حفظ شود ، سطح رطوبت كمتر از 20% باعث ايجاد الكتريسيته ساكن و رطوبت بيش از 50% باعث به هم چسبيدن مواد مي شود.
بيشتر تجهيزات آزمايشگاهی الزامات رطوبتی خاصی ندارند و دامنه رطوبت بين 70-30 % قابل قبول می باشد . در مورد تجهيزاتی که نيازمند رعايت شرايط رطوبتی تعريف شده ای هستند بايد مطابق توصيه سازنده عمل شود .ارزيابی سطح رطوبت در آزمايشگاه توسط رطوبت سنج های تجاری امکانپذير است .
ايمنی در فضای آزمايشگاه :
– در طراحی آزمايشگاه بايد به گونه ای عمل شود که احتمال بروز مخاطرات فيزيکی ، شيميايی و ميکروبی در محيط کار به حداقل برسد و يک محيط کاری ايمن برای کارکنان وهمچنين مراجعه کنندگان فراهم گردد.
– دسترسی و امکان ورود به فضای فنی آزمايشگاه بايد فقط برای افراد مجاز ميسر باشد .
– کپسول اطفاء حريق و ترجيحا سيستم هشدار حريق ، به تناسب وسعت آزمايشگاه (هر 50 مترمربع حداقل يک کپسول 4 کيلوگرمی ) و در مکانهاي مناسب نصب گردد ، طوری که دسترسي سريع تمامي کارکنان در موارد اضطراري به سهولت امکانپذير باشد .
– دستگاههاي برقي در آزمايشگاه خصوصا” دستگاههاي داراي رطوبت و نيز دستگاههاي حساس به نوسانات جزئی برق بايدسيم اتصال به زمين داشته باشند.
– دوش اضطراری و چشم شوی بايد در مکاني قرار گيرد که در شرايط ضروری براحتی در دسترس همه کارکنان باشد .
تعداد دوش ها و چشم شوی بستگی به وسعت کار و فضای آزمايشگاه دارد و بويژه بايد در نزديکی بخش هايی باشد که با مواد شيميايی سوزاننده سروکار دارند .
دستشويي در هر جايي از آزمايشگاه که در تماس مستقيم با نمونه بيمار باشد مورد نياز است و بهتراست نزديک درب خروجی قرارگيرد .
دستشويي هايی که برای شستشوی دست کارکنان در نظر گرفته شده نبايد براي تخليه نمونه ها ويا امور مربوط به انجام آزمايشها مورد استفاده قرار گيرند .
دستشوئيها بايد داراي صابون مايع ، دستمال کاغذي و يا دست خشک کن برقي باشد .
هر بخش از آزمايشگاه جهت دورريز پسماندهای غيرآلوده بايد داراي سطل زباله درب دار و کيسه زباله مقاوم باشد. هنگام تخليه سطل زباله بايد به ماموران شهرداری به روش مناسب آگاهی وهشدار داده شود (مثلا از طريق برچسب گذاری روی کيسه های زباله ).
بديهی است دفع پسماندهای آلوده ( مثل سرسوزن ها و محيط های کشت ميکروبی ) بايد پس از آلودگی زدايی انجام شود .
در آزمايشگاه بايد فضای مناسب و مجزايی برای غذاخوری کارکنان و کمدقفل دار برای گذاشتن لباس ولوازم شخصی آنان در نظر گرفته شود ، درمحيط هاي بيمارستاني فضاي جداگانه و مناسب جهت استراحت کارکنان کشيک بايد وجود داشته ياشد .
- محل انجام فعاليت های مخاطره آميز ومحل قرار گرفتن هودها از هر نوع ، مي بايست تا حد امکان از درب ها دور باشند . هودها بايد در مکاني قرارگيرند که امکان نصب کانال جهت ارتباط با فضاي بيرون ( در صورت نياز )به راحتي ميسر باشد .
– تعيين نوع هود های مورد استفاده در آزمايشگاه براساس تعيين سطح ايمني زيستي وبا توجه به فعاليتهای آزمايشگاه مشخص می گردد . اکثر آزمايشگاههاي تشخيص طبي در سطح ايمنی زيستی 2 هستند و بطور معمول بايستی از هود های کلاس II استفاده نمايند )البته پذيرش آزمايشگاه سطح 1 ايمنی زيستی در نظر گرفته می شود (.
طراحي سطح 3 و 4 مخاطرات ايمني زيستي براي آزمايشگاههايی کاربرد دارد که کارکنان با عوامل عفونی پرخطر يا نا شناخته ای کار مي کنندکه تنفس آنها باعث مرگ يا بيماريهاي جدي و خطرناک مي گردد. به دليل مخاطره آميز بودن اين عوامل عفونی بايد طراحي خاصي براي کاربا آنها در نظر گرفته شود .
طراحی وتخصيص فضا درآزمايشگاه :
ارائه الگوی يکسان جهت طراحی فضای آزمايشگاهها امکانپذير نبوده و ضروری نيز نمی باشد ، فضای هرآزمايشگاه با توجه به اهداف ، طيف فعاليت ها ، تعداد پرسنل و تعداد تجهيزات و …. طراحی می شود .
تخصيص فضا به بخش های مختلف آزمايشگاه با در نظر گرفتن موارد اشاره شده فوق صورت می گيرد .
از آنجاييکه تغيير درحجم کاری و دامنه فعاليتهای آزمايشگاه ممکنست با الزاماتي در خصوص تغيير فضاي آزمايشگاه همراه باشد،تخصيص فضای آزمايشگاهها مي بايست
به نحوی باشد که متناسب با اهداف جديد ، از نظر وسعت يا بهره وری قابليت تغييرو سازگاری داشته باشد .
- فضاي کاري :
مقدار فضا برحسب متر مربع است که شامل سطوح مورد استفاده جهت انجام کار و قرارگيری تجهيزات ، سينک های شستشو و محل رفت و آمد کارکنان می باشد . فضاهاي بين ميزهاي کار ، راهروها و اطراف تجهيزات نيز جزو فضاي کار به حساب مي آيند .فضای مفيد کاري در بخش های مختلف آزمايشگاه مي بايست به حدي باشد که حداکثر تعداد کارکنان شاغل در يک نوبت کاري ، با در نظر گرفتن فضای اشغال شده توسط تجهيزات ، فضاهاي بين ميزهاي کار ، راهروها و فضای اطراف تجهيزات ، به راحتی قادر به فعاليت باشند .
طراحی و تخصيص فضاي کاری مورد نياز بخشها
در آزمايشگاههاي با دامنه و حجم کاری محدود ، متناسب با فعاليت های انجام شده ، بخشهاي مختلف ، بويژه بخش هايی که از تجهيزات مشترک استفاده می کنند ، می توانند در مجاورت هم فعاليت نمايند ولي بخش نمونه گيری، پذيرش، بخش های ميکروب شناسی، قارچ شناسي ، ويروس شناسي، انگل شناسي ، تجزيه ادرار ، شستشو و استريليزاسيون ومحل غذاخوری کارکنان حتما بايد مجزا باشد . بطور معمول محل آماده سازی نمونه و ساخت معرف ها در مجاورت بخش بيوشيمی قرار می گيرد .
بخش ميکروب شناسی آزمايشگاه و همچنين بخش هايی که با مواد و معرف های سمی يا قابل اشتعال کار می کنند ، بايد دور از محل رفت و آمد بيماران ، بخش های غير فنی و ورودی سيستم تهويه هوا قرار گيرند .
فضای بين ميزهای کاری جهت رفت و آمد کارکنان حداقل120 سانتيمتر در نظر گرفته می شود .
فضاي تجهيزات :
تعداد وانواع تجهيزات موجود درهر بخش نقش مهمی در برنامه ريزي جهت طراحی فضای آن بخش دارد . در اين خصوص بايد به مواردی نظير ابعاد (طول ، پهنا و ارتفاع ) ، وزن دستگاهها و همچنين ميزان ولتاژ و آمپر و لوله کشی های مورد لزوم (مندرج درکاتالوگ دستگاه ) توجه گردد . گاهي سازندگان دستگاه ، تخصيص ميزان فضاي بيشتري از ابعاد دستگاه را جهت عملکرد مناسب آن توصيه مي نمايد که اين مسئله را بايد لحاظ نمود. دسترسي آسان به پشت وکناره هاي دستگاه جهت نگهداري و تعميرات و تهويه نيز مي بايست در نظر گرفته شود .
(بطور مثال فردي که در آزمايشگاه بيوشيمي با اتوآناليزر کار مي کند . به m 2 5/7 سطح روي زمين نياز دارد در صورتيکه اين ميزان براي فرديکه کنار ميز آزمايش راديوايمونواسي انجام مي دهد فقط m2 2 مي باشد )
فضاي کارکنان :
با توجه به اهميت راحتی و ايمنی کارکنان حين انجام کار، پيش بينی فضاي مناسب براي رفت و آمد و کارکرد آنها ضروری مي باشد .بطور متوسط هر يک از کارکنان حدودا به m 2 1 فضای کاری نياز دارد .
ميزبندي و مبلمان آزمايشگاه :
– نوع، تعداد، نحوه قرار گيري وكيفيت ميزبندی و مبلمان آزمايشگاهي مستقيماً برروي عملكرد کارکنان اثر دارد .
از لحاظ كمي بايد متناسب با تعداد و عملكرد كاركنان بوده از لحاظ كيفي نيز ظاهر ، اندازه و کارايی مناسب داشته باشند.
– طراحي مبلمان بايد به نحوي باشد كه با در نظر گرفتن شرايط موجود و پيش بينی نيازهای آينده ، در صورت ضرورت امكان حركت دادن ، خارج نمودن و تعويض آنها وجود داشته باشد. ( برای مثال می توان از کابينت های چرخ دار و متحرک استفاده نمود )
– مبلمان آزمايشگاه مي بايست براي کاربری عمومی طراحي شود تا همه كاربران براحتي و با ايمني كامل از آنها استفاده نمايند. تفاوت قدکارکنان آزمايشگاه براي تعيين ارتفاع ميزها مي بايست مدنظر باشد و همچنين تا حد امكان از صندليها و يا کابينت های با قابليت تنظيم ارتفاع استفاده شود.
– ارتفاع ميز كار براي حالت نشسته 75 سانتيمتر ، براي حالت ايستاده 90 سانتيمترو عمق آن 75 -60 سانتيمترمی باشد .
– ابعاد ميزهاي كامپيوتر و صندليها مي بايست به اندازه اي باشد كه كاربران هنگام استفاده راحت باشند.
– سطوح كاري بايد متناسب با نوع کار، به حرارت ، اسيد، قليا، رنگهاو حلالهاي ارگانيگ ، فشار ويا ضربه مقاوم باشند (براي اطمينان از كيفيت و مقاومت آنها ، مي توان قطعه اي از آن را در طول شب در معرض موارد اشاره شده قرار داد و سپس ميزان صدمه و امكان تميز كردن آن را بررسي نمود .)
در انتخاب جنس صفحات ، مي بايست امكان رشد عوامل ميكروبي در شيارها، درز ها و خلل و فرج در نظر گرفته شود .
لبه های خارجی اين صفحات می بايست حتی المقدور گرد باشند تا باعث صدمه به کارکنان نشوند .
-کابينت ها وقفسه ها ، بعنوان بخشی از فضای انبارش ، بايد به تعداد کافی در آزمايشگاه موجود بوده و نسبت به مواد شيميايی ، زنگ زدگی و فرسودگی مقاوم باشند ، کابينت ها وقفسه های ديواری بايد با استحکام به ديوار نصب شوند و دسترسی به وسايل داخل آنها به آسانی انجام پذيرد و ميزان انباشتگی ، متناسب با قابليت تحمل وزن در آنها باشد
فضاي انبارش :
شامل قفسه ها ، کابينتها ، يخچالها و فريزرها مي باشند.
تعيين حداقل مواد واقلامی كه دريک زمان وجودشان در آزمايشگاه لازم است ، نقش مهمی در تخمين فضای مورد نياز برای انبارش دارد. اين امر به عوامل گوناگوني نظيرنوع خدمات آزمايشگاهي(دستي يا اتوماسيون ) ، طيف آزمايشهاي انجام شده ، حجم آزمايشها ، فضاي كلي آزمايشگاه ، تعداد كاركنان ، پيچيدگی فرآيندهاي كاري و… بستگي دارد.
مدت زمانی که طول می کشد تا سفارشات مختلف ازتوليدکنندگان يا توزيع کنندگان به آزمايشگاه برسد را نيز بايد مد نظر قرار داد .
بطور كلي مي توان بين 7-5 % مساحت خالص آزمايشگاه و يا 17-12% آن را با احتساب استفاده از فضای داخل کابينت ها و قفسه ها، به انبارش اختصاص داد. . تعيين فضاي انبارش مي بايست به نحوي باشد كه حتي المقدور در صورت لزوم قابليت گسترش داشته باشد.
علاوه برفضای کافی، شرايط محيطی مناسب برای انبارش اقلام آزمايشگاهی بايد فراهم شود و مسئول فنی آزمايشگاه بايد اطمينان يابد که کليه اقلام موجود در آزمايشگاه در شرايط صحيح از نظر دما ، رطوبت ، نور ، تهويه ، ايمنی و… . مطابق توصيه سازنده ، نگهداری و انبار می شوند
از نظر دمای نگهداری اقلام ، انبارش به دو قسمت يخچالی/ فريزری و غير يخچالی تقسيم مي شود:
الف ) انبار يخچالی/فريزری :
شامل اقلام آزمايشگاهی که در دمای يخچال يا فريزر نگهداری می شوند .
– مسئول فنی آزمايشگاه می بايست از ميزان مواد مصرفی نگهداری شده كه احتياج به دماي يخچال و يا فريزر دارند آگاه بوده و فضاي لازم جهت انبارش آنها را فراهم نمايد.
– يخچالها وفريزرهاي آزمايشگاه بايد در محل مناسب با سطح ثابت، بدون لرزش و بدور از تابش مستقيم نور خورشيد قرار گيرند.
– دماي مناسب يخچالها و فريزرها مي بايست كاملاً تحت کنترل باشد. دماي يخچال ها بين 8-2 درجه سانتيگراد و دمای فريزرها 20- درجه و كمتر بايد حفظ گردد. دماي مناسب براي اقلامی مثل مشتقات خونی از جمله پلاسمای منجمد ، كمتر از 30- درجه سانتيگراد می باشد.
ب ) انبار غيريخچالی :
شامل اقلام آزمايشگاهی که عموما در دمای اطاق نگهداری می شوند .
دماي اطاق به معنای دمای بين 26-18 درجه سانتيگراد است . اين دما با در نظر گرفتن زمان هايی که سيستم های گرمايشی ويا سرمايشی خاموش هستند( مثلا در ايام تعطيل ) مي بايست كاملاً تحت کنترل باشد. چون بسياری از تجهيزات آزمايشگاهی ، يخچالها و فريزرها و.. ، حين كار ايجاد حرارت قابل ملاحظه اي مينماند ، توجه به اندازه بخشها و تعداد تجهيزات اشاره شده موجود در آنها ، براي کنترل دما وتعيين تهويه مناسب ، ضروري مي باشد.
– ماهيت و حجم مواد نگهداري شده بر نحوه انبارش اثر دارند، بطورمثال شرايط نگهداري اسيدها، حلال هاي ارگانيك ، محلول های خورنده ، گازهای فشرده ، ترکيبات واکنش پذير، مواد راديواكتيو يا مواد بالقوه مخاطره آميز مي بايست از لحاظ ايمني استانداردباشد . اين مواد در کمدها يا قفسه های مجزا ،يا بر روی زمين يا طبقات پايين قفسه ها و در صورت زياد بودن حجم ، در فضاي دورتر از فضاي اصلي آزمايشگاه نگهداري می شوند.
– آزمايشگاههايي كه با مواد مخاطره آميز سروكار دارند و اين مواد را در حجم هاي زياد نگهداري مي كنند ، علاوه بر تامين فضاي مناسب براي نگهداري ، می بايست سيستم تهويه مناسب نيز برای محل نگهداری اين مواد تعبيه نمايند .
– بايد تمهيداتی جهت پيشگيری ومقابله با آتش سوزی در انبار وجود داشته باشد .
تجهيزات آزمايشگاه
1 – تنوع وتعداد تجهيزات در آزمايشگاه :
تجهيزات موجود در آزمايشگاه بايد کاملا متناسب با فهرست انواع آزمايشهايي که درآزمايشگاه انجام مي شود و حجم کاری در آزمايشگاه باشد و چنانچه آماده سازي يا ارسال نمونه براي انجام آزمايش در آزمايشگاه ارجاع (آزمايشگاهی که نمونه جهت انجام آزمايش به آنجا ارسال می گردد)، نياز به تجهيزات خاصي داشته باشد می بايست فراهم گردد . به عبارتی مشخصات تجهيزات و اجزاء آن بايد با اهداف و نيازهاي از پيش تعريف شده در آزمايشگاه مطابقت داشته باشد. حداقل تجهيزات پايه که در بدو تاسيس می بايست در آزمايشگاه موجود باشد ، ضميمه است .
2 – خريد تجهيزات :
الف ) هنگام انتخاب و خريد تجهيزات بايد به تائيديه هاي معتبرکارکردی (تاييديه های معتبرخارجی يا تاييديه آزمايشگاه رفرانس ) و گواهي های مربوط به ايمني تجهيز توجه گردد.
ب ) ملاک انتخاب تامين کنندگان (فروشندگان ) تجهيزات ، می بايست مشخص باشد وخريد تجهيزات از تامين کنندگانی انجام شود که قانونا به ثبت رسيده و قبلامورد ارزيابی قرار گرفته اند.
ملاک انتخاب تامين کنندگان به عنوان مثال می تواند كيفيت كالاي عرضه شده ، به روز بودن تكنولوژي، خدمات مناسب بعد از فروش ، حسن سابقه ، دارا بودن تاييديه آزمايشگاه رفرانس ، در دسترس بودن ، توانمندی علمی شرکت پشتيبان ، شرايط تحويل يا بسته بندی مناسب و نحوه همکاری مالی و…باشد.
3- نصب و محل استقرار تجهيزات :
الزامات و فضاي مورد نياز براي نصب دستگاه ، شامل شرايط محيطي مورد نياز در محل نصب (از نظر دما، رطوبت، نور، تهويه،گرد و غبار، ارتعاش وغيره) شرايط فني و امکانات جانبی مورد نياز (منبع الکتريسيته، آب، گاز، فاضلاب و غيره) وشرايط ايمني (تشعشعات، پسماند، الکتريسيته و غيره) براساس توصيه های سازنده ، بايد به دقت رعايت گردد.
4- اطمينان از صحت عملکرد تجهيزات :
بعد از خريدونصب دستگاه و قبل از شروع بکارگيری ، صحت عملکرد دستگاه بايد با استفاده ازکنترل هاي مناسب يا روش های درج شده در بروشور تجهيزات ، مورد ارزيابی قرارگيرد . بديهی است اين اقدام به شکل دوره ای بصورت فعاليت های کنترل و نگهداری تجهيزات و همچنين پس از هر بار تعميردستگاه ، بايد انجام شود.
5 – کاربری تجهيزات :
مهارت فني مورد نيازجهت کار با دستگاهها می بايست مشخص گردد . تعيين فرد يا افراد مجاز به کار با دستگاه/ سيستم و آموزش کامل افراد مجاز ، شامل آموزش نحوه کارکرد ،کنترل و نگهداری ، نحوه تدوين مدارک و نگهداری سوابق مربوطه و….بايد صورت پذيرد .
6 – مستندات مربوط به تجهيزات :
در هر آزمايشگاه مستندات زير در ارتباط با تجهيزات فني بايد موجود باشد :
الف )فهرست تجهيزات موجود در آزمايشگاه
آزمايشگاه مي بايست فهرستي از تجهيزات موجود با ثبت محل استقرار هر يک ، داشته باشد .در اين فهرست مي توانيم جهت سهولت رد يابي ، به هر تجهيز شماره يا کد شناسايي بدهيم .
اين فهرست بايد به روز بوده و چنانچه تجهيزي خريداري و يا از سرويس خارج گردد مي بايست در آن ثبت شود.
ب ) سوابق مربوط به خريدتجهيزات :
درخواست خريد ، فاکتور فروش ، سوابق ارزيابی وتاييد کيفيت دستگاه قبل از استفاده درآزمايشگاه وسوابق مربوط به آموزش کارکنان برای کاربری دستگاه
پ ) شناسنامه تجهيزات
به منظور شناسايی هر تجهيز و معمولا در يک برگ تهيه مي شود وحاوي اطلاعات مربوط به مشخصات دستگاه ، کاربران ويژه (در موارد مقتضي ) ، تاريخ خريد و تاريخ شروع به کار دستگاه در آزمايشگاه ، وضعيت دستگاه در هنگام خريد (نو، مستعمل ، بازسازي شده) ، چگونگي تماس باشرکت سازنده يا پشتيبان و ساير توضيحات لازم مي باشد .
شناسنامه تجهيزات بايد تا مدت زماني که از تجهيز در آزمايشگاه استفاده مي گردد ، حفظ شود.
ت ) دستورالعمل فني تجهيزات
اين دستورالعمل براي هر يک از تجهيزات بطور جداگانه و با استفاده از دستورالعمل سازنده که همراه دستگاه مي باشد و همچنين مراجع علمي معتبر تهيه مي گردد و حاوي کليه اطلاعات ضروري مربوط به دستگاه ونحوه کاربرد آن مي باشد. (نمونه آن ضميمه است )
اين اطلاعات عبارتند از :
چگونگي کاربري: شرح مرحله به مرحله نحوه کار با دستگاه
نحوه کنترل و نگهداري : کليه اقداماتی که به اين منظور بايد انجام شود ، فواصل نگهداري ( روزانه ، هفتگي، ماهانه و… ) و پارامتر هاي مورد ارزيابي در نگهداري (مثلا دما ، حجم ، فشار، دور در دقيقه و…)
مراحل اقداماتي که در صورت نياز به تعمير بايد انجام گيرد
ملاحظات ايمني جهت کار با دستگاه
دستورالعمل فني تجهيزات بايد تا مدت زماني که از تجهيز در آزمايشگاه استفاده ميشود ، حفظ گردد.